گزیده ای از سخنان امام سجاد (ع)

1. من قنع بما قسم الله له فهو من أغنی الناس.

هر کسی که قانع باشد به آنچه که خدا تقسیم می کند برای او، پس او از ثروتمندترین مردم است.

2. عجبت لمن عمل الدار الفناء و ترک دار البقاء.

تعجب می کنم از کسی که عمل انجام می دهد برای دنیای فانی در حالی که آخرت را ترک کرده است.

3. التارک للأمر بالمعروف و النهی عن المنکر کنابذ کتاب الله وراء ظهره.

کسی که امر به معروف و نهی از منکر را ترک کند همچون کسی است که کتاب خدا را پشت سر خود قرار داده است.

4. أفضل العبادة عفّة البطن و الفرج.

بالاترین عبادت پاک نگه داشتن شکم و فرج است.

5. إیاک و الابتهاج بالذنب فإن الابتهاج به أعظم من رکوبه.

بر حذر باش از خوشحال شدن از گناه به درستی که خوشحال شدن به سبب گناه از انجام آن بدتر است.

6. ثلاث منجیات للمؤمن: کف لسانه عن الناس و اغتیابهم، واشغاله نفسه بما ینفعه لآخرته و دنیاه و طول البکاء علی خطیئته.

سه چیز باعث نجات مومن می شود: جلوگیری زبان از مردم و غیبت کردن از آنان، و مشغول کردن خود به آنچه نفع می رساند انسان را در دنیا و آخرت، و گریه زیاد بر اشتباهاتش.

7. نظر المؤمن فی وجه أخیه المؤمن للمودّة و المحبّة له عبادة.

نگاه کردن مؤمن در چهره دوست مؤمنش از روی محبت و دوستی عبادت است.

8. و حین سئل ما بال المتهجّدین باللیل من أحسن الناس وجهاً؟ فقال: لأنهم خلوا بالله فکساهم الله من نوره.

هنگامی که سئوال شد از حضرت چرا شب زنده داران از خوش سیماترین مردم هستند؟ حضرت فرمودند: چرا که آنان با خدا خلوت کرده اند و خداوند آنان را با نور خود می پوشاند.

9. إیاک و مصاحبة القاطع لرحمه فإنی وجدته ملعوناً فی کتاب الله عزّوجل.

بر حذر باش از هم صحبت شدن با قاطع رحم پس به درستی که من او را در قرآن از لعنت شدگان یافتم.

10. ابن آدم إنک لا تزال بخیر ما کان لک واعظاً من نفسک و ما کانت المحاسبة من همّک... ابن آدم إنّک میت و مبعوث و موقوف بین یدی الله فأعد جواباً.

ای فرزند آدم به درستی که تو نمی توانی خیری را که برای تو است از خود زائل کنی مادامی که سفارش کننده ای در خود داری و نمی توانی مشکلات خود را حساب کنی... ای فرزند آدم همانا تو می میری و مبعوث می شوی و می ایستی در مقابل خداوند متعال پس جوابی برای خود مهیا کن.

فضیلت و خواص سوره مائده

محتوای سوره:

"مائده" به معنى سفره آراسته از غذا مى باشد."مائده" نام پنجمین سوره قرآن مى باشد که از آیه 112این سوره گرفته شده است. قسمتى از این سوره درباره تقاضاى حواریّون و یاران حضرت عیسى(ع)است که از او خواستند سفره اى آراسته از غذا براى آنان از طرف خداوند نازل شود.بعضى از موضوعات مطرح شده در این سوره عبارتند از:بیان معارف اسلامى موضوع رهبرى بعد از رسول خدا(ص) نفى اعتقاد مسیحیت به تثلیث، موضوع وفاى به عهد و عدالت اجتماعى، شهادت به عدل، داستان هابیل و قابیل فرزندان آدم(ع) و تحریم قتل نفس و معرفى غذاهاى حلال و حرام و بیان قسمتى ازاحکام مربوط به وضو و تیمّم. این سوره 120آیه دارد و در مدینه نازل شده است.

نام های دیگرش: عقود، المنقذه است.1

فضیلت سوره :

از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در فضیلت این سوره نقل شده است: «هرکس که سوره «مائده» را قرائت نماید، به تعداد همه یهودیان و مسیحیان که در این دنیا نفس کشیده اند، ده حسنه به او داده می شود و ده گناه از گناهان او پاک می گردد و ده درجه به درجاتش افزوده می گردد.»

2

ابوحمزه ثمالی از امام صادق علیه السلام روایت کرده است: «سوره مائده یکباره بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نازل شده است و 70هزار فرشته هنگام نزول، آن را همراهی می کردند.»3

آثار و برکات سوره

1) افزایش ایمان

از امام محمد باقر علیه السلام روایت است که ایشان فرمودند: «کسی که این سوره را در هر روز پنجشنبه بخواند، ایمانش به ظلم و ستم پوشیده نگردد و کسی را با پروردگارش شریک نسازد.»4

2) زیاد شدن روزی

هر کس هنگام صبح آیه 114 سوره مائده را قرائت کند روزی او در آن روز از جایی رسد که خود نیز گمان ندارد.5

3) برآورده شدن حاجات

روز اول بعد از نماز صبح با وضو دو رکعت نماز حاجت بخواند آنگاه تا 40روز هر روز رو به قبله 100 صلوات بفرستد و آیه 114 سوره مائده را بخواند و در بین خواندن با کسی تکلم ننماید. این عمل در فتح امور بسیار مؤثر است.6

4) جلوگیری از سرقت و تلف شدن مال

از امام صادق علیه السلام نقل شده است: «هر کس که سوره مائده را بنویسد و آن را در صندوق و وسایل و پارچه های خود قرار دهد، از سرقت و تلف شدن و از بین رفتن آنها در امان خواهد ماند...» 7

تنظیم: رهنما - گروه دین و اندیشه تبیان

1) درمان با قرآن، ص33

2) مجمع البیان، ج3،ص257

3) همان، ص258

4) ثواب الاعمال، ص134

5) درمان با قرآن، ص34

6) همان، ص35

7) الأمان من اخطار الأسفار، ص890

منابع: «قرآن درمانی روحی و جسمی، صص100-99» ؛ «خواص القرآن،ص 59» ؛ «درمان با قرآن، صص 35و34و33»

سوره هایی که گیاهان خوشبوی قرآنند

سوره‏ هایى که با «حم» آغاز مى‏ شوند، گیاهان خوشبوى قرآنند....

در ابتدای 29 سوره از سوره های قرآن، یک یا چند حرف از حروف الفبا وجود دارد، که مجموعاً 78 حرف است که با حذف مکررات 14 حرف می شود؛ یعنی نصف حروف هجاء که 28 حرف است. این حروف را «حروف مقطعه»، یا «حروف نورانی» گویند.

درباره حروف مقطعه آراء و نظریات گوناگونی ارائه شده است که به بعضی از آنها در مطالب گذشته پرداخته شده است.

از ترتیب حروف مقطعه در کنار هم، کلمات و عبارت های متعددی به دست می آید که اشخاص اهل فکر و نظر با توجه به اعتقادات و ذوق و سلیقه خود با استفاده از این حروف تفأل به مطالب مورد علاقه خود زده اند .
 
رمزی برای مطالب سوره
حروف مقطعه رمز مطالب سوره مربوطه است . مثلاً در سوره هایی که «حم» در ابتدای آن ها آمده است بحث «حیات و موت» در میان است یا « طسم» رمز « طیر و طیور» و «سلیمان و سبا» و «موسی» است و یا «الم» به معنای «الله» و «جبرئیل» و« محمّد» است.

 «حم»
کلمه حم در اول هفت سوره از سور قرآن کریم واقع است و آن ها عبارتند از«غافر- فصلت شوری – زخرف – دخان – جاثیه – احقاف» و در اول سوره شوری کلمه «عسق» بر آن اضافه شده است.

وجه اشتراک این سوره ها شباهتی است که به یکدیگر دارند و این شباهت مخصوص این چند سوره است و در دیگر سوره ها دیده نمی شود که هر یک از این سوره ها با توصیف قرآن شروع شده و نیز از نظر طول به همدیگر نزدیک می باشند و نیز کلمات این سوره ها از نظر تنظیم بسیار شبیه یکدیگر می باشند .

مطالب سوره های «حم» به استثنای سوره شوری ، همه درباره ی «حیات و موت» است و حرف «ح» در همه آنها مختصر «حیات» و«میم» مختصر «موت یا ممات» است.

از کشف الغُمّه اربلی نقل می شود که امیرالمۆمنین علی(علیه السّلام) در صفین برای جنگجویان خود شعاری اختیار کرد و فرمود که هر که یک نفر را بکشد یا فریاد بلند کند بگوید «حم» و شریح ابن اوفی از یاران آن حضرت چون نیزه خود را به سینه محمد بن طلحه فرو برد و فریاد کشید «حم» این شعار بدان معنی بود که اینک حد فاصل میان حیات و ممات. (414-419 دیوان دین)

بنابر قول ایشان «ع س ق» در سوره ی شوری باید اشاره به عیسی، سلیمان و قیامت باشد ولی در سوره شوری خبری از سلیمان نیست و شاید «س» اشاره به سماوات است که مکرر در آن سوره یاد شده است .

در المیزان، اول سوره شوری بعد از نقل احتمالات می گوید: ممکن است حدس زد که میان حروف مقطعه و مضامین سوره هایی که با آن ها شروع می شوند ارتباط خاصی باشد و شاید این سخن معنی آن روایت است که اهل سنّت از حضرت علی(علیه السّلام) بنابر قول مجمع نقل کرده اند فرمود: برای هر کتاب صفوه و خالصی است و صفوه این کتاب حروف تهجّی است. برخی گفته اند که «حم» آغاز نام های خداوند است که عبارت است از «حلیم، حمید، حکیم، حی، حنان، ملک مجید، مُبدِی و مُعِید» و این گفتار عطاء خراسانی می باشد و گفته شده که «حم» یعنی «قضاء» و انجام شد آنچه بود و این سخن از کلبی نقل شده است. گفته اند خداوند با این لفظ به حلم و ملک قسم خورد: هرکه به خدا پناه برد و با اخلاص از قلب «لااله الا الله» بگوید خداوند او را عذاب نمی کند و این سخن « قرظی» است.

بعضی گفته اند علت فضیلت سوره شوری از میان سوره های دیگری که «حم» دارد آن است که در این سوره «عسق» است؛ زیرا دیگر سوره ها در اول آن از قرآن صریحاً یاد شده است ولی در این سوره «عسق» آمده است که هر چند صریحاً دلالت بر قرآن ندارد ولی به دلالت تضمّنی بر آن دلالت دارد و همین است معنی قول قتاده که می گوید: «عسق» اسمی است از اسماء قرآن .

عطاء می گوید حروف «حم و عسق» حروفی است جدا جدا که هر کدام اشاره دارد به یکی از حوادث آینده مثلاً «حاء» اشاره به حربه و «میم» اشاره به «تحویل ملک» و «عین» اشاره به «عدوی» است که شکست خواهد خورد‏، «سین» اشاره به گرفتاری مردم به «سال های قحطی» است مانند سالهایی که حضرت یوسف علیه السّلام پیش بینی کرد‏، «قاف» اشاره به «قدرت الهی» است.

این دو حرف مقطعه یعنی «حم» به موجب آمارى که رشاد خلیفه تهیه کرده است، در آغاز هفت سوره متوالى (سوره‏هاى 40 تا 46) مجموعاً در تمام این هفت سوره 2147 بار تکرار شده که مضربى است از عدد 19 (تعداد حروف بسم اللَّه ...).

در معانی الاخبار از سفیان ثوری نقل شده است که من به جعفربن محمد حضرت امام صادق (علیه السّلام) عرضه داشتم: یابن رسول الله معنی کلمات از کتاب خدا چیست؟ « الم– المص– الر– المر– کهیعص– طه– طس– طسم– یس– ص– حم– حمعسق – ق – ن»

حضرت صادق(علیه السّلام) فرمودند: «و اما «الم» که در اول سوره بقره است یعنی منم خدای سلطان «انا الله سلطان» و اما «الم» که در اول سوره آل عمران است معنایش «انا الله المجید» (منم خدای مجید ) است و اما معنای «المص» یعنی «انا الله المقتدر الصادق» (منم خدای مقتدر صادق) .

معنای «الر» این است که «انا الله رئوف» (منم خدای مهربان ) و اما معنای «المر» این است که «انا الله محیی و رزاق» (منم خدای زنده کننده و روزی دهنده) . و اما معنای «کهیعص» یعنی «انا الله هادی و ولی و صادق الوعد».

و اما معنای «طه» خود ، یکی از اسماء پیامبر گرامی اسلام حضرت محمّد(صلّی الله علیه و آله و سلّم) است و معنای آن «یا طالب الحق و هادی الیه» (ای طالب حق و هدایت کننده به سوی آن ) می باشد . و اما «طس» یعنی «انا طالب السمیع» (منم طالب شنوا) و اما «طسم» که معنی آن این است: «انا الطالب السمیع المعید» (منم خدای طالب و شنونده و معید)

و اما «یس» یکی از اسم های رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) است و معنای آن این است: یا «سامع الوحی و القرآن الحکیم انک لمن المرسلین علی صراط مستقیم» (ای شنوای وحی قرآن کریم بدرستی که تو قطعاً از فرستادگان خدایی که بر راه راست و مهین آنی) .

و اما «ص» نام چشمه ای است که از زیر عرش می جوشد و همین «صاد» بود که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) در شب معراج از آن وضو گرفت.

و اما «حم» معنایش «حمید و مجید» است. و اما «حم عسق» معنایش حلم مثیب و ثواب دهنده و علم و سمیع و قادر است و اما «ق» نام کوهی است که محیط بر زمین است و سبزی آسمان هم از آن است. و اما «ن» نام نهری است در بهشت.

بطور کلی می توان گفت: اقوال مفسّرین از عامّه و خاصّه مختلف است، که بعضى از آن ها تفسیر به رأى و استنباط و اجتهاد و تخمین است و برخى مستندش اخبارى است که سندش ضعیف و یا اعتبارش ثابت نیست و پاره از آنها مستندش اخبارى است که با قواعد مسلّمه که در دست است سازش ندارد، و بالجمله قدر مسلّم این است که این حروف از معناى حرفى خارج است ولى مراد حق تبارک و تعالى معلوم نیست و جز خدا و راسخین در علم کسى از آن آگاه نمی باشد.« سرّ من اسرار اللَّه استاثره اللَّه بعلمه»

و چنین است که امام صادق علیه السّلام فرمودند:
سوره‏ هایى که با «حم» آغاز مى‏ شوند (این سوره‏ ها عبارتند از: غافر، فصلت، شورى، زخرف، دخان، جاثیه و احقاف)، گیاهان خوشبوى قرآنند.(ثواب الأعمال و عقاب الأعمال/ترجمه بندرریگى، ص246)

بنابراین، هنگامى که آن را تلاوت نمودید، خداى را به خاطر تلاوت آن حمد و ثنا و سپاس گویید.

زیرا همانا وقتى که بنده‏ اى این سوره‏ ها را تلاوت کند، از دهان او بویى خوش تر از مشک اعلى و عنبر خارج مى‏ شود؛ و همانا خداى عز و جل محقّقاً به خواننده و قارى آن ترحم نموده و نیز همسایگان، دوستان، آشنایان و همه نزدیکان او را مورد رحمت خود قرار مى ‏دهد؛ و همانا عرش، کرسى و فرشتگان مقرّب خدا در روز قیامت براى او استغفار مى ‏نمایند.

==============================
منابع:
افکارنیوز
اسلام کوئیست
اسک دین
تفسیر المیزان، علامه محمد حسین طباطبایی(رحمت الله علیه)
تفسیر تسنیم، علامه عبدالله جوادی آملی (زید عزّه)
تفسیر نمونه، آیت الله ناصر مکارم شیرازی (زید عزّه)
تفسیر نوین، محمد تقى شریعتى ‏

4باری که شیطان فریاد کشید

محتوای سوره مبارکه حمد

سوره حمد که نام دیگرش «فاتحه الکتاب» است، هفت آیه دارد1  و تنها سوره‏اى است که بر هر مسلمانى واجب است حداقل روزانه ده بار آن را در نمازهاى شبانه روزى بخواند وگرنه نماز او باطل است. «لا صلاة الّا بفاتحه الکتاب»2 بنا به روایت جابر بن عبد اللّه انصارى از رسول اکرم(صلی لله علیه و آله): این سوره بهترین سوره‏هاى قرآن است.3

آیات سوره‏ ى مبارکه فاتحه، اشاراتى در باره‏ى خداوند و صفات او، مسأله معاد، شناخت و درخواست رهروى در راه حقّ و قبول حاکمیت و ربوبیّت خداوند دارد. همچنین به ادامه‏ى راه اولیاى خدا، ابراز علاقه و از گمراهان و غضب‏شدگان اعلام بیزارى و انزجار شده است. سوره‏ى حمد همانند خودقرآن مایه‏ى شفاست، هم شفاى دردهاى جسمانى و هم شفاى بیمارى‏هاى روحى.4

درسهاى تربیتى سوره ‏ى حمد

در تفسیر نمونه به مواردی از اثرات تربیتی سوره حمد اشاره شده است که با توجه و عمل به هرکدام از این موارد، انسان هرچه بیشتر در راه شناخت ونزدیکی به پروردگار قرار می‌گیرد:

1- انسان در تلاوت سوره‏ى حمد با «بِسْمِ اللَّهِ» از غیر خدا قطع امید مى‏کند.

2- با «رَبِّ الْعالَمِینَ» و «مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» احساس مى‏کند که مربوب و مملوک است و خودخواهى و غرور را کنار مى‏گذارد.

3- با کلمه «عالمین» میان خود و تمام هستى ارتباط برقرار مى‏کند.

4- با «الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» خود را در سایه لطف او مى‏داند.

5- با «مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» غفلتش از آینده زدوده مى‏شود.

6- با گفتن «إِیَّاکَ نَعْبُدُ» ریا و شهرت طلبى را زایل مى‏کند.

7- با «إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ» از ابرقدرت‏ها نمى‏هراسد.

8- از «أَنْعَمْتَ» مى‏فهمد که نعمت‏ها به دست اوست.

9- با «اهْدِنَا» رهسپارى در راه حقّ و طریق مستقیم را درخواست مى‏کند.

10- در «صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ» همبستگى خود را با پیروان حقّ اعلام مى‏کند.

11- با «غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ» و «ولَا الضَّالِّینَ» بیزارى و برائت از باطل و اهل باطل را ابراز مى‏دارد.

سوره حمد، اساس قرآن است‏

در حدیثى از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) مى‏خوانیم که: «الحمد ام القرآن‏» و این به هنگامى بود که جابر بن عبداللَّه انصارى خدمت پیامبر(صلی الله علیه و آله) رسید، پیامبر(صلی الله علیه و آله) به او فرمود: «الا اعلمک افضل سورة انزلها اللَّه فى کتابه؟ قال فقال له جابر بلى بابى انت و امى یا رسول اللَّه! علمنیها، فعلمه الحمد، ام الکتاب‏». آیا برترین سوره‏اى را که خدا در کتابش نازل کرده به تو تعلیم کنم، جابر عرض کرد آرى پدر و مادرم به فدایت باد، به من تعلیم کن، پیامبر(صلی الله علیه و آله) سوره حمد که ام الکتاب است به او آموخت، سپس اضافه فرمود این سوره شفاى هر دردى است مگر مرگ.5

و نیز از پیامبر(صلی الله علیه و آله) نقل شده که فرمود: «و الذى نفسى بیده ما انزل اللَّه فى التوراة، و لا فى الزبور، و لا فى القرآن مثلها، هى ام الکتاب‏»، قسم به کسى که جان من به دست او است خداوند نه در تورات و نه در انجیل و نه در زبور، و نه حتى در قرآن، مثل این سوره را نازل نکرده است، و این ام الکتاب است.6

در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى‏خوانیم‏: «شیطان چهار بار فریاد کشید و ناله سر داد نخستین بار روزى بود که از درگاه خدا رانده شد،سپس هنگامى بود که از بهشت به زمین تنزل یافت، سومین بار هنگام بعثت محمد(صلی الله علیه و آله) بعد از فترت پیامبران بود، و آخرین بار زمانى بود که سوره حمد نازل شد»!

وجه توحیدی سوره حمد

در حقیقت سوره حمد هم بیانگر توحید ذات است، هم توحید صفات، هم توحید افعال، و هم توحید عبادت. و به تعبیر دیگر این سوره مراحل سه‏گانه ایمان:

اعتقاد به قلب، اقرار به زبان، و عمل به ارکان را در بر دارد، و مى‏دانیم« ام» به معنى اساس و ریشه است.

شاید به همین دلیل است که« ابن عباس» مفسر معروف اسلامى مى‏گوید: «ان لکل شى‏ء اساسا ... و اساس القرآن الفاتحة»، هر چیزى اساس و شالوده‏اى دارد ... و اساس و زیر بناى قرآن، سوره حمد است. روى همین جهات است که در فضیلت این سوره از پیامبر(صلی الله علیه و آله) نقل شده:

«ایما مسلم قرأ فاتحه الکتاب اعطى من الاجر کانما قرأ ثلثى القرآن، و اعطى من الاجر کانما تصدق على کل مؤمن و مؤمنه‏»، هر مسلمانى سوره حمد را بخواند پاداش او به اندازه کسى است که دو سوم قرآن را خوانده است (و طبق نقل دیگرى پاداش کسى است که تمام قرآن را خوانده باشد) و گویى به هر فردى از مردان و زنان مؤمن هدیه‏اى فرستاده است.7

تعبیر به دو سوم قرآن شاید به خاطر آنست که بخشى از قرآن توجه به خدا است و بخشى توجه به رستاخیز و بخش دیگرى احکام و دستورات است که بخش اول و دوم در سوره حمد آمده، و تعبیر به تمام قرآن به خاطر آن است که همه قرآن را از یک نظر در ایمان و عمل مى‏توان خلاصه کرد که این هر دو در سوره حمد جمع است.

سوره حمد افتخار بزرگ پیامبر(صلی الله علیه و آله)‏

جالب اینکه در آیات قرآن سوره حمد به عنوان یک موهبت بزرگ به پیامبر(صلی الله علیه و آله) معرفى شد، و در برابر کل قرآن قرار گرفته است، آنجا که مى‏فرماید: «وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ»، ما به تو سوره حمد که هفت آیه است و دو بار نازل شده دادیم همچنین قرآن بزرگ بخشیدیم (سوره حجر آیه 87).

قرآن با تمام عظمتش در اینجا در برابر سوره حمد قرار گرفته است، نزول دوباره آن نیز به خاطر اهمیت فوق العاده آن است. همین مضمون در حدیثى از امیر مؤمنان على(علیه السلام) از پیامبر(صلی الله علیه و آله) نقل شده است که فرمود: «ان اللَّه تعالى افرد الامتنان على بفاتحة الکتاب و جعلها بازاء القرآن العظیم و ان فاتحة الکتاب اشرف ما فى کنوز العرش»، خداوند بزرگ به خاطر دادن سوره حمد بالخصوص بر من منت نهاده و آن را در برابر قرآن عظیم قرار داده، و سوره حمد با ارزشترین ذخائر گنجهاى عرش خدا است»!8

در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى‏خوانیم‏: «شیطان چهار بار فریاد کشید و ناله سر داد نخستین بار روزى بود که از درگاه خدا رانده شد،سپس هنگامى بود که از بهشت به زمین تنزل یافت، سومین بار هنگام بعثت محمد(صلی الله علیه و آله) بعد از فترت پیامبران بود، و آخرین بار زمانى بود که سوره حمد نازل شد»! 9

در عیون اخبار الرضا(علیه السلام) در حدیثى از پیامبر(صلی الله علیه و آله) مى‏خوانیم:

خداوند متعال چنین فرموده: من سوره حمد را میان خود و بنده‏ام تقسیم کردم نیمى از آن براى من، و نیمى از آن براى بنده من است، و بنده من حق دارد هر چه را مى‏خواهد از من بخواهد:

هنگامى که بنده مى‏گوید «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» خداوند بزرگ مى‏فرماید بنده‏ام بنام من آغاز کرد، و بر من است که کارهاى او را به آخر برسانم و در همه حال او را پر برکت کنم، و هنگامى که مى‏گوید «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ» خداوند بزرگ مى‏گوید بنده‏ام مرا حمد و ستایش کرد، و دانست نعمتهایى را که دارد از ناحیه من است، و بلاها را نیز من از او دور کردم، گواه باشید که من نعمتهاى سراى آخرت را بر نعمتهاى دنیاى او مى‏افزایم، و بلاهاى آن جهان را نیز از او دفع مى‏کنم، همانگونه که بلاهاى دنیا را دفع کردم. و هنگامى که مى‏گوید « الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» خداوند مى‏گوید: بنده‏ام  گواهى داد که من رحمان و رحیمم، گواه باشید بهره او را از رحمتم فراوان مى‏کنم، و سهم او را از عطایم افزون مى‏سازم. و هنگامى که مى‏گوید «

« مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» او مى‏فرماید: گواه باشید همانگونه که او حاکمیت و مالکیت روز جزا را از آن من دانست، من در روز حساب، حسابش را آسان مى‏ کنم، حسناتش را مى‏پذیرم، و از سیئاتش صرف نظر مى‏کنم. و هنگامى که مى‏گوید « إِیَّاکَ نَعْبُدُ» خداوند بزرگ مى‏گوید بنده‏ام راست مى‏گوید، تنها مرا پرستش مى‏کند، من شما را گواه مى‏گیرم بر این عبادت خالص ثوابى به او مى‏دهم که همه کسانى که مخالف این بودند به حال او غبطه خورند. و هنگامى که مى‏گوید « إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ» خدا مى‏گوید: بنده‏ام از من یارى جسته، و تنها به من پناه آورده گواه باشید من او را در کارهایش کمک مى‏کنم، در سختیها به فریادش مى‏رسم، و در روز پریشانى دستش را مى‏گیرم. و هنگامى که مى‏گوید « اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ ...» (تا آخر سوره) خداوند مى‏گوید

این خواسته بنده‏ام بر آورده است، و او هر چه مى‏خواهد از من بخواهد که من اجابت خواهم کرد آنچه امید دارد، به او مى‏بخشم و از آنچه بیم دارد ایمنش مى‏سازم.

هنگامى که بنده مى‏گوید «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» خداوند بزرگ مى‏فرماید بنده‏ام بنام من آغاز کرد، و بر من است که کارهاى او را به آخر برسانم و در همه حال او را پر برکت کنم.

خلاصه‏

خلاصه مفهوم سوره حمد، این است که خداوند نخست خودش را با اوصاف کمال و جمالش تمجید و توصیف مى‏کند و با افعال و اوصاف متعالى‏اش خود را معرفى مى‏نماید: تربیت عمومى، رحمت عامّه و سلطنت روز جزا را که از آن او است، به بشر یادآورى مى‏کند، آن‏گاه نتیجه‏گیرى مى‏کند که عبادت، پرستش و استعانت اختصاص به خدا دارد و جز او کسى سزاوار ستایش وپرستش نیست، این است که باید تنها خدا را پرستش نمود و از او یارى و مدد خواست.

سپس راه دعا و نیایش را به انسان‏ها تعلیم مى‏کند و تذکرشان مى‏دهد که از خداوند درخواست کنند تا آنان را به صراط مستقیم و راه راست و به سوى سعادت جاودانى هدایت‏شان کند، به یک حیات جاودانه و زندگى ابدى و به نعمت‏هاى غیر قابل زوال و پایان ناپذیرشان برساند و در نور و روشنایى که تاریکى و ظلمتى بعد از آن وجود ندارد، قرارشان دهد.

و در آخرین مرحله این نکته را بیان مى‏کند که راه مستقیم و هدایت به کسانى اختصاص دارد که خداوند با رحمت و فضل خویش آن‏ها را مشمول رحمت بى‏پایان و نعمت‏هاى فراوان خویش ساخته و الطاف خاصى مبذولشان داشته است و این راه با راه کسانى که مورد خشم و غضب خدا قرار گرفته‏اند و با راه کسانى که از راه صحیح منصرف گردیده‏اند، متمایز و جداست.

بنابراین، سوره حمد از چهار بخش تشکیل یافته و هر بخش هدفى در بر دارد و مجموعا چهار هدف عالى و مهم را تعقیب مى‏کند:

1- خدا را با صفات عالى و کمالى‏اش براى انسان‏ها توصیف و معرفى مى‏کند.

2- عبادت، پرستش و استعانت مخصوص به خداست و جز او کسى سزاوار آن نیست.

3- هدایت به راه راست و شناخت راه راست و راه نیکان را باید از پیشگاه الهى خواست و در راهیابى از او مدد و یارى جست.

4- راه نیکان از راه خشم زدگان (مغضوبین) و از راه گمراهان (ضالّین) متمایز و جداست.

1- عدد هفت، عدد آسمان‏ها، ایّام هفته، طواف، سعى بین صفا و مروه و پرتاب سنگ به شیطان نیز مى‏باشد.

2- مستدرک، ج 4، ح 4365.

3- بحارالانوار، ج 92، ص 257.

4- علّامه امینى قدس سره در تفسیر فاتحة الکتاب، روایات زیادى را در این زمینه نقل نموده است.

5- "مجمع البیان" و" نور الثقلین" آغاز سوره حمد.

6- همان مأخذ.

7- مجمع البیان آغاز سوره حمد

8- تفسیر برهان جلد اول صفحه 26 طبق نقل تفسیر البیان‏

9- نور الثقلین جلد اول صفحه 4

منابع:

ــ تفسیر نور، ج‏1

ــ تفسیر نمونه، ج‏ 1

ــ تفسیر روشن، ج‏

ــ تفسیر جامع، ج‏ 1

فضائل سوره انعام

از امام صادق (علیه السلام) در خصوص فضائل سوره انعام روایت است که «سوره انعام یک جا و در حالتی نازل شد که هفتاد هزار فرشته آن را همراهی می کردند، پس شما هم آن را گرامی و بزرگ بدارید زیرا نام مبارک خدا در هفتاد موضع آن آمده است. اگر مردم می دانستند خواندن آن ، چه فوائدی دارد هرگز تلاوت آن را ترک نمی کردند.»

همچنین در روایات آمده است که چون این سوره نازل شد، پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) به سجده افتاده فرمودند: «سبحان الله العظیم». آنگاه کاتبان وحی را فرا خواند تا همان شب سوره انعام را نگاشتند.

سوره ای با یک نام
سوره مبارکه انعام ششمین سوره قرآن کریم، در اجرا هفتم و هشتم قرآن واقع شده است و شامل 165 آیه است. این سوره مکی، دومین سوره از سوره های حامدات است و حامدات به سوره هایی گفته می شود که با حمد خداوند متعال آغاز می شوند.

سوره انعام، پنجاه و پنجمین سوره ای است که پس از سوره حجر و قبل از سوره صافات بر نبی اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) نازل شد. همچنین پس از سوره مبارکه بقره و نساء در رتبه سوم طولانی ترین سوره های قرآن کریم است و از این رو در شمار سوره های سبح طوال یعنی هفت سوره طولانی قرآن کریم قرار دارد.

«انعام» تنها نامی است که برای این سوره ذکر شده چرا که احکام و مسائل بسیاری درباره انعام (چهارپایان) در این سوره بیان شده است. در واقع این نام گذاری توجه و افکار انسان های اندیشمند را به اهمیت جهان شگفت انگیز حیوانات و چهارپایان که برکات و منافع سرشاری برای بشر در بردارند، معطوف می کند.

 هفتاد هزار فرشته ی همراه
سوره مبارکه انعام با وجود آنکه یکی از هفت سوره طولانی قرآن کریم است، اما به یکباره بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) نازل شده و هفتاد هزار فرشته در هنگام نزول، این سوره را همراهی کردند. ناگفته نماند که آیه شریفه «و عنده مفاتح الغیب...» که در رکعت دوم نماز غفیله قرائت می شود، آیه 59 این سوره است.

یکی از لطائف قرآن کریم آن است که خداوند متعال در هر ربع آن یک سوره را با حمد و ستایش خود آغاز کرده است. ربع اول قرآن با سوره حمد، مبارکه فاطر و سباء شروع شده است.

نکته دیگر اینکه در این سوره هیچ کدام از داستان های پیامبران الهی که در سوره های مکی آمده است دیده نمی شود و تنها ماجرای استدلال های حضرت ابراهیم (علیه السلام) در مورد توحید بیان شده است.

 سوره عقاید اسلام
در این سوره احکام فقهی زیادی آمده اما بیشتر آیات سوره مبارکه انعام به بیان اصول عقاید و جهان بینی اختصاص دارد.

در تفسیر المنار آمده است: اگر نام گذاری سوره ها بر اساس محتوا و محور اصلی مطالب سوره امکان پذیر بود باید سوره انعام، سوره عقاید اسلام یا سوره توحید نامیده می شد .

به طور کلی مهم ترین موضوعات مطرح شده در سوره انعام عبارتند از:

توحید صفات خدا و نشانه های عظمت، قدرت و رحمت او.

موضوعات مربوط به وحی، نبوت، رسالت، معاد و مساله ثواب و عقاید در قیامت.

احکام و مسائل مربوط به انعام و چهارپایان.

داستان حضرت ابراهیم (علیه السلام) و ارائه حقایق و نشانه های توحیدی از جانب آن حضرت و مناظرات عقلی او با کفار و استدلال های علمی و عملی ایشان درباره خداشناسی.

توصیه های مۆکد اخلاقی و اجتماعی از جمله احسان و نیکی به پدر و مادر، احسان به یتیمان، ادای حقوق مردم در معاملات، رعایت عدل و داد در همه امور، وفای به عهد و پیمان، پیروی از طریق راست و استقامت در امور، نهی از شرک به خدا و کشتن فرزندان و بالأخره شمارش نعمت های فراوان الهی که به بشر ارزانی شده است.

 منبع: ترنم وحی

تبیان